Công nghệ in 3D xuất hiện vào những năm 1980 phần lớn được ứng dụng trong công nghiệp. Tuy nhiên, việc hết hạn quyền sáng chế đã thúc đẩy sự quan tâm về tiềm năng của nó để chuyển đổi chuỗi cung ứng sản xuất. Máy in 3D hiệu suất cao, chi phí thấp đã đưa công nghệ đến với người tiêu dùng, tạo ra kỳ vọng về những gì nó có thể đạt được.
Tổng quan về công nghệ in 3D
Quá trình in 3D bắt đầu bằng một file kỹ thuật số, trong đó đối tượng in được định dạng kỹ thuật số bằng phần mềm in 3D hoặc máy quét 3D. Sau đó, file được xuất sang máy in 3D bằng phần mềm chuyên dụng, biến mô hình kỹ thuật số thành đối tượng vật lý thông qua quá trình vật liệu nóng chảy được tạo thành các lớp chồng lên nhau cho đến khi vật thể hoàn thành xuất hiện. Quá trình này cũng được gọi là sản xuất phụ gia.
Các máy in 3D hiện có sử dụng nhiều loại vật liệu khác nhau, từ nhựa đến gốm sứ, từ kim loại cho đến vật liệu lai. Công nghệ đang phát triển với một tốc độ ngoạn mục. Phòng thí nghiệm Khoa học Máy tính và Trí tuệ Nhân tạo của MIT gần đây đã phát triển kỹ thuật in 3D để in cả vật liệu rắn và lỏng đồng thời sử dụng máy in sẵn có sửa đổi, mở ra một loạt các ứng dụng trong tương lai.
Việc các vật liệu sử dụng cho in 3D được mở rộng phạm vi cũng có nghĩa là ứng dụng công nghệ đang có tác động đến toàn bộ các ngành công nghiệp, thúc đẩy các cơ hội để đổi mới và phát triển kinh doanh.
Trong lĩnh vực y tế, các nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Singapore đã tìm ra cách in các viên thuốc có thể tùy chỉnh kết hợp nhiều loại thuốc trong một viên để liều thuốc phù hợp với nhu cầu của từng bệnh nhân. In 3D cũng tạo được dấu ấn của mình trong ngành công nghiệp thời trang, với sự ra mắt tại Tuần lễ thời trang New York vào tháng 9/2016 của “Oscillation”, một chiếc váy in 3D đa sắc thực hiện bởi threeASFOUR và nhà thiết kế Travis Finch. Ngay cả ngành công nghiệp thực phẩm nông nghiệp cũng đang khám phá tiềm năng của in 3D cho các sản phẩm thực hiện theo tùy chỉnh của khách hàng.
Ưu điểm của in 3D
In 3D tạo ra rất nhiều những lợi thế tiềm năng cho các công ty tập trung về đổi mới. Đặc biệt, in 3D cho phép giảm chi phí trong quá trình phát triển, thiết kế và thử nghiệm các sản phẩm mới hoặc cải tiến các sản phẩm hiện có. Họ không cần phải trả tiền cho các mẫu vật đắt tiền mà có thể thực hiện nhiều lần lặp lại một cách nhanh chóng và tiết kiệm các yếu tố phức tạp trong nhà bằng máy in 3D.
Thúc đẩy sự phát triển của in 3D
Nhận thấy tiềm năng của in 3D, nhiều quốc gia đã áp dụng, mặc dù không đồng đều, các chiến lược khác nhau để tạo ra một hệ sinh thái kinh tế và công nghệ ủng hộ sự phát triển của in 3D. Ủy ban châu Âu đã xác định in 3D là lĩnh vực ưu tiên, đặc biệt là cho các doanh nghiệp nhỏ sáng tạo.
Luật sư ở nhiều quốc gia đang xem xét khả năng của các quy định pháp luật hiện hành để định hướng công nghệ mới này, đặc biệt là đối với sở hữu trí tuệ (SHTT). Công nghệ in 3D ảnh hưởng đến hầu như tất cả các lĩnh vực của luật SHTT: bản quyền, luật sáng chế, luật thiết kế và thậm chí cả chỉ dẫn địa lý. Câu hỏi đặt ra là, liệu luật SHTT ở hiện tại của họ có thể bao quát một công nghệ bao gồm tất cả như vậy hay chúng cần được cải cách? Liệu luật SHTT hiện hành có bảo vệ được cho những người tham gia vào quy trình in 3D và các sản phẩm họ tạo ra không?
Ảnh hưởng của luật sở hữu trí tuệ đối với kĩ thuật in 3D.
Một trong những vấn đề đáng quan ngại nhất chính là việc kĩ thuật in 3D cho phép người sử dụng nó sao chép tất cả mọi vật, dù có hay không có sự cho phép từ chủ sở hữu vật đó. Vậy luật sở hữu trí tuệ xử lí vấn đề này như thế nào?
Đây không phải là vấn đề mới mẻ chưa từng xuất hiện. Luật bản quyền sẽ bảo vệ tính nguyên bản của đồ vật đó và quyền tác giả đi kèm với nó. Điều này có nghĩa là chủ sở hữu của đồ vật cũng có quyền sở hữu đối với các bản in 3D chưa được sự cho phép. Tương tự như trong công nghiệp, quyền sở hữu trí tuệ đối với kiểu dáng công nghệp sẽ bảo vệ hình dáng bên ngoài của đồ vật, trong khi đó bằng sáng chế sẽ bảo vệ chức năng về kĩ thuật của đồ vật đó. Thậm chí một nhãn hiệu 3 chiều sẽ giúp chủ sở hữu và cả người tiêu dùng phân biệt sản phẩm giữa các hãng.
Nhiều người tin rằng một tệp kỹ thuật số 3D cũng có thể được bảo vệ theo luật bản quyền giống như một phần mềm. Theo luật sư người Pháp Naima Alahyane Rogeon: tác giả của tệp 3D phải có thêm một yếu tố cá nhân hóa vào tác phẩm in 3D của mình so với bản mẫu. Với cách tiếp cận này, khi một tệp kỹ thuật số bị sao trái phép, tác giả của tệp này có thể yêu cầu quyền tác giả đối với cả bản sao chép đó. Điều 6bis của Công ước Berne về việc bảo vệ tác phẩm văn học và nghệ thuật nói rằng các tác giả có quyền tác giả đối với tác phẩm của mình và phản đối bất kỳ sự xuyên tạc, cắt xén nào hoặc sửa đổi khác, hoặc hành động xúc phạm sẽ gây hại đến danh dự hoặc danh tiếng của họ.
Nếu đối tượng in được bảo vệ bởi bằng sáng chế, thì trong bộ luật của một số quốc gia, ví dụ Bộ luật sở hữu trí tuệ của Pháp (Điều L 613-4), sẽ cấm cung cấp các phương tiện để cho phép sử dụng sáng chế đó mà không được phép từ chủ sở hữu sáng chế. Theo cách tiếp cận này, chủ sở hữu bằng sáng chế sẽ có thể tìm kiếm sự trợ giúp từ bên thứ ba để cung cấp các tệp in 3D với lý do đây là một yếu tố thiết yếu trong phát minh được bảo hộ bởi bằng sáng chế.
Vậy còn đối với những người có xu hướng nghệ thuật?
Vậy còn đối với những người với mong muốn sử dụng kĩ thuật in 3D chỉ để trang trí ngôi nhà của họ thì sao? Liệu họ có nguy cơ bị kiện vì bản quyền không?
Các ngoại lệ và giới hạn tiêu chuẩn tồn tại trong luật sở hữu trí tuệ cũng được áp dụng đối với kĩ thuật in 3D. Ví dụ, điều 6 của Hiệp định TRIPS, nay đã được chuyển đổi thành luật của EU (Chỉ thị EU 2008/95 / CE, Điều 5), hạn chế bảo hộ nhãn hiệu chỉ trong phạm vi buôn bán trao đổi. Tương tự như vậy, điều 30 của Hiệp định TRIPS quy định rằng các quốc gia thành viên có thể cung cấp các ngoại lệ đối với quyền hạn của một sáng chế. Luật sở hữu trí tuệ của một số quốc gia cho rằng các quyền của chủ sở hữu bằng sáng chế không bao gồm các hành vi được thực hiện riêng tư cho các mục đích phi thương mại. Nói cách khác, khi một đối tượng được bảo vệ bởi nhãn hiệu hoặc bằng sáng chế được in để sử dụng hoàn toàn riêng tư, nó không được coi là vi phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Trong lĩnh vực bản quyền, quyền hạn của chủ sở hữu bị giới hạn, và người ngoài có thể kiểm tra liệu hành vi của mình có vi phạm luật sở hữu trí tuệ bằng phương pháp thử gồm 3 bước. Thậm chí ở một số quốc gia trên thế giới, việc in 3D cho mục đích cá nhân còn được bảo vệ bởi luật. Các quốc gia sau đó thường thu một khoản phí trên các thiết bị lưu trữ để bù đắp cho bất kỳ tổn thất nào phát sinh bởi chủ sở hữu quyền; một số quốc gia khác còn đang có ý tưởng thu phí để bù đắp sao chép việc in 3D cho mục đích riêng tư. Tuy nhiên, một số nhà lập pháp cho rằng việc mở rộng một khoản phí như vậy đối với việc in 3D là quá sớm và sẽ ngăn cản quá trình phát triển của kĩ thuật này.
Những lỗ hổng trong luật pháp
Do đó, luật sở hữu trí tuệ hiện tại có khả năng đủ để bảo vệ hiệu quả cả tệp 3D và những tệp sử dụng công nghệ in 3D cho mục đích phi thương mại. Tính đặc thù của quy trình in 3D đặt ra một số câu hỏi mà tòa án chắc chắn sẽ cần phải giải quyết. Ví dụ, ai sở hữu một vật thể khi nó lần đầu tiên được hình thành bởi một cá nhân, được mô hình kỹ thuật số bởi một người khác và được in bởi bên thứ ba? Người thiết kế tác phẩm và người mô hình hóa kỹ thuật số có thể được coi là đồng tác giả của tác phẩm hợp tác theo luật bản quyền không? Và nếu đối tượng đủ điều kiện để bảo vệ bằng sáng chế, những cá nhân này có được coi là đồng phát minh không?
Các câu hỏi quan trọng khác bao gồm loại bảo vệ nào nên có sẵn cho chủ máy in 3D? Vì khoản đầu tư tài chính của họ cho phép tạo ra một đối tượng giống như các nhà sản xuất âm nhạc tạo ra các bản ghi âm, liệu họ có thể đủ điều kiện để có một sự bảo vệ quyền liên quan không? Và việc số hóa đối tượng tồn tại từ trước có bị coi là hành vi xâm phạm chỉ vì nó được in hoặc tệp cơ sở của nó được tải lên nền tảng chia sẻ trực tuyến để tải xuống? Những vấn đề này vẫn cần phải được giải quyết.
Các biện pháp hạn chế sử dụng trái phép
Để hạn chế sử dụng trái phép, nếu đối tượng được bảo vệ bởi bản quyền, chủ sở hữu quyền có thể sử dụng các biện pháp bảo vệ công nghệ. Các biện pháp này cho phép, ví dụ, có thể đánh dấu một đối tượng và tệp in 3D được liên kết của nó bằng một mã định danh duy nhất để giám sát việc sử dụng.
Sự hợp tác chặt chẽ giữa chủ bản quyền và nhà sản xuất máy in 3D trong việc áp dụng các biện pháp này cho các mô hình dành cho máy in 3D có thể có lợi. Tương tự, quan hệ đối tác với các nền tảng chia sẻ cũng có thể giúp hạn chế sử dụng trái phép.
Với các biện pháp như vậy, có thể thiết lập một đề nghị hợp pháp các tệp in 3D có thể tải xuống hoặc các đối tượng in 3D. Mặc dù các dịch vụ in 3D trực tuyến hiện đã có sẵn, nhưng người ta có thể tưởng tượng được sự xuất hiện của các mô hình đăng ký cho phép người dùng tải xuống các tệp in 3D để trả phí hàng tháng trong tương lai. Thật vậy, những thứ này đã có sẵn cho phần mềm in 3D, ví dụ như thông qua Fusion 360, nền tảng đổi mới sản phẩm dựa trên đám mây của Autodesk.
Kinh nghiệm của các nền tảng phát nhạc trực tuyến cho thấy rằng sự sắp xếp như vậy có thể có tác động tích cực đến mức độ vi phạm. Ví dụ, cuộc khảo sát người tiêu dùng ở Úc năm 2016 về vi phạm bản quyền trực tuyến đã cho thấy số lượng người dùng internet Úc truy cập nội dung bất hợp pháp trực tuyến giảm 26% và sự gia tăng đáng kể trong việc thu hút các dịch vụ phát trực tuyến.
Các công nghệ in 3D có nhiều ứng dụng nâng cao sự sống, thậm chí mang tính cách mạng, từ y học tái tạo đến chân tay giả và từ các thành phần máy bay phức tạp đến thực phẩm và thời trang. Khi việc sử dụng và ứng dụng công nghệ thú vị này tập trung tốc độ và chuyển đổi kỹ thuật số tiếp tục đạt được đà phát triển, in 3D có thể sẽ trở nên gắn bó sâu sắc trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Tuy nhiên, khi tiềm năng của công nghệ hấp dẫn này tiếp tục mở ra, thách thức thực sự sẽ là hiểu đầy đủ ý nghĩa của sự tiếp thu và sử dụng nó đối với các quy trình sản xuất trên toàn nền kinh tế và tác động của nó đến cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Nguồn: WIPO
